Takaru

"Doktor Halyard uśmiechnął się i kiwał głową ze zrozumieniem, czekając na przetłumaczenie.

- Szach - rzekł Khashdrahr - on chciałby wiedzieć, jeśli łaska, kto jest właścicielem tych wszystkich niewolników, których wciąż napotykamy na drodze, odkąd wyjechaliśmy z Nowego Jorku.

- To nie niewolnicy - odparł Halyard, chichocząc protekcjonalnie. - Obywatele w służbie rządu! Mają takie same prawa jak inni: wolność słowa, wolność wyznania, prawo głosowania. Przed wojną pracowali z Zakładach Ilium, kierując pracą maszyn, ale teraz maszyny same kierują sobą, i to znacznie lepiej.

- Aha! - rzekł szach, gdy Khashdrahr mu przetłumaczył.

- Mniej odpadów, dużo lepsze i tańsze produkty przy automatycznej kontroli.

- Aha!

- I każdy, kto nie potrafi się utrzymać robiąc coś lepiej od maszyny, jest w służbie rządu, w wojsku lub Korpusie Naprawczo-Odnowieniowym.

- Aha! Khabu bonanza-pak?

- Hę?

- On pyta, skąd biorą się pieniądze, żeby im płacić - rzekł Khashdrahr.

- Och, z podatków nałożonych na maszyny i dochody osobiste. Poza tym wojsko i Korpus Naprawczo-Odnowieniowy wkładają swe pieniądze z powrotem w system, aby powiększyć produkcję i jeszcze lepiej żyć.

Halyard (...) jął wyjaśniać amerykański system gościowi (...). Powiedział więc szachowi, że największy postęp dokonał się w społecznościach czysto przemysłowych, gdzie lwia część ludności tak jak w Ilium zajmowała się niegdyś pracą przy maszynach. Bo na przykład w Nowym Jorku istnieje wiele zawodów, których nie opłaca się mechanizować lub zmechanizować nie można, i postęp nie wyzwolił tak wielkiego procentu ludności z przemysłu.

- Kuppo! - rzekł szach potrząsając głową.

Khashdrahr zaczerwienił się i przetłumaczył z zażenowaniem przepraszająco:

- Szach mówi: komunizm.

- Nie kuppo! - zaprzeczył gwałtownie Halyard - maszyny nie są własnością rządu! Rząd opodatkowuje po prostu tę część dochodu przemysłu, która kiedyś szła na robociznę. Przemysł znajduje się w rękach prywatnych, jest prywatnie zarządzany i koordynowany, aby zapobiec marnotrawstwu płynącemu ze współzawodnictwa, a czynią to ludzie z kierownictwa przemysłu, nie politycy. Wyeliminowawszy ludzką omylność przez mechanizację, a współzawodnictwo przez organizację, podnieśliśmy ogromnie stopę życiową przeciętnego obywatela.

Khashdrahr przestał tłumaczyć i zmarszczył brwi w zakłopotaniu.

- Przepraszam! Ten "przeciętny obywatel"... Obawiam się, że w naszym języku nie mamy takiego odpowiednika.

- No - rzekł Halyard - zwykły człowiek. Jak na przykład ci, którzy pracowali na moście, czy ten w tym starym samochodzie, który mijaliśmy. Mały człowiek, niezbyt zdolny, ale poczciwy, prosty, taki zwykły, taki, jakich się co dzień spotyka.

Khashdrahr przetłumaczył.

Aha! - powiedział szach kiwając głową. - Takaru.

- Co on powiedział?

- Takaru - wyjaśnił Khashdrahr. - Niewolnik.

- Nie takaru - zaprzeczył Halyard, mówiąc wprost do szacha. - O-by-wa-tel!

- Aaach! - rzekł szach. - O-by-wa-tel. Uśmiechnął się promiennie. - Takaru - obywatel. Obywatel - takaru."

Kurt Vonnegut, Pianola, tłum. Wacław Niepokólczycki, Warszawa 1996, s.30-32.